Mor Kiryakus Manastırı
Hristiyanlığın ilk dönemlerinde Dicle Nehrinin güney kıyısından Suriye sınırına kadar, dini yönetim olarak Hasankeyf’teki Piskoposluğa bağlı olan bölgeye Turabidin adı verilmiştir. Süryani Hristiyanlarının kutsal bölgesi olan Turabidin bölgesinin en son noktasındaki Mor Kiryakus Manastırı, bu bölgedeki 80 civarındaki kilise ve manastır içinde önemli bir yer tutmaktadır. Manastırın girişindeki ana kapı üzerinde ve iç avludaki kemerli kapının üzerinde olmak üzere Süryanice 2 taş kitabe bulunmaktadır. İlk kitabede “Salibo” isimli bir kişiden bahsedilmekle beraber manastırın yapım tarihi hakkında bir bilgi verilmemiştir. Çünkü Süryani Hristiyanları inşa ettikleri manastır ve kiliselerinde kullandıkları kitabeleri tarih veren bir belge olmasından çok, İncil kitabından mesaj veren dini içerikli birer ilahi metin olmasını hep tercih etmişlerdir. Manastırda görülen her 2 kitabe de ilahi metin belgeleridir.
4.yüzyılda Turabidin bölgesine gelip insanları Hristiyanlaştıran Misyoner Keşişler, özellikle Kuzey Mezopotamya ovasında manastırlar kurmayı bir gelenek haline getirmişlerdir. Mor Kiryakus manastırı Kıra Dağının Kuzey Mezopotamya ovasına bakan doğu yamacına kurulmuştur. Bölgenin ilk manastırlarından biri olması ve daha sonra yeni manastırların açılmasına neden olmasından dolayı çok önemlidir. O devirdeki Misyonerlerin kırsal alanlardaki öncülerinde, ancak bu şekilde inşa ettikleri manastır ve kiliseler vasıtasıyla Hristiyanlığın yayılmasında başarılı olacakları inancı hakimdi.
Mor Kiryakus Manastırı, İlk çağ Hıristiyanlığının 4.yüzyılda, M.S. 457 yılında yapılmış olması kuvvetli bir ihtimaldir. 4. Yüzyılda yapılan kilise ve manastırlarda çan kulesi yapma geleneği yoktu. Mor Kiryakus Manastırında da çan kulesinin olmaması nedeni ile inşa tarihinin bu dönemde olduğu sağlam bir delildir. Manastır ve Kiliselerde Çan kulesi yapımı, İslamiyet dininin yayılması ile birlikte yapılan ibadethanelere ilave edilen minarelerden ilham alınarak gelenek haline getirilmiştir.
Osmanlı döneminden günümüze kadar gelen ve azınlıklara gösterilen hoşgörüden, İmparatorluk sınırları içindeki birçok manastır ve kiliselerde tadilat ve onarımlar, Mor Kiryakus Manastırında da kendini göstermiştir. 17. yüzyılın sonuna kadar birkaç defa devlet tarafından onarımı yapılan Mor Kiryakus Manastırı, bu tarihte üst katın ilave edildiği söylentisi vardır. Bu onarımlar yapılırken Hasankeyf’ten taş ustaları getirilerek Mor Kiryakus Manastırın onarımında çalıştırıldığı bilinmektedir.
Batman Beşiri İlçesi Ayrancı Köyünde bulunan Mor Kiryakus manastırı da tescilli eserlerden birisidir. Yaklaşık 2500 m2 alan üzerine inşa edilmiş Mor Kiryakus manastırı 3 katlı bir yapıdır. Dıştan dikdörtgen, içtende geniş iki kare planlı kapalı bir avlu ve bu avlunun etrafında kemerli payendelerin gerisinde odalar bulunmaktadır.
Büyük bir kısmı yıkık durumda olan Mor Kiryakus manastırında, birbirine bitişik çok sayıda odaların mevcut olması, buranın bir ibadethane, medrese olduğu anlaşılmaktadır. Bu külliyede eğitimini tamamlayan ve papaz unvanını elde eden rahipler, Turabidin bölgesindeki diğer kiliselere eğitmen olarak atandıklarına dair bilgiler mevcuttur.
1940 lı yıllara kadar faal durumda olan manastır, bu tarihten sonra cemaatin burayı terk etmesi ile beraber aktifliğini kaybetmiştir.